Het Openbaar Ministerie (OM) heeft vorige week bekendgemaakt dat zij de NS en vijf bestuurders strafrechtelijk gaat vervolgen voor de malversaties bij de aanbesteding Limburg. Een eventuele veroordeling kan grote gevolgen hebben voor toekomstige aanbestedingen.
Ruim een jaar na de ontdekking van de fraude bij de aanbesteding van het openbaar vervoer in Limburg is het boek nog steeds niet volledig gesloten. De concessie Limburg is inmiddels definitief aan Arriva gegund, een beslissing die Veolia bij de rechter redelijk eenvoudig had kunnen laten vernietigen. De huidige Limburgse vervoerder nam echter genoegen met een schikking: Veolia had nog een dwangsom van 0,8 miljoen euro voor niet-naleving van de leeftijdseisen van het materieel bij de provincie open staan. Die dwangsom werd kwijtgescholden en Veolia kreeg daarnaast nog 1,2 miljoen euro (onder voorwaarden) mee naar huis. De facto is Veolia voor 2 miljoen euro door de provincie afgekocht, waardoor de gunning aan Arriva in stand kon blijven. Veolia blij met de twee miljoen euro, Arriva blij met de gewonnen concessie, en de provincie blij dat er geen heraanbesteding hoeft te komen. Iedereen blij dus.
Voor de NS-Groep is de prijs hoog. Dochterbedrijf Qbuzz was direct aangeschoten wild en riskeerde te worden uitgesloten van alle aanbestedingen. Aangezien het busbedrijf daarmee voor de multimodale ambities praktisch waardeloos werd, had NS geen andere keus dan het bedrijf te verkoop. Een vergevorderd verkooptraject aan Keolis werd echter na interventie door minister Dijsselbloem afgeblazen, in afwachting van een nieuwe strategie. Die nieuwe strategie betekent dat NS zich gaat toeleggen op haar core business: de exploitatie van het hoofdrailnet. Commerciële activiteiten zoals het inschrijven op regionale aanbestedingen en de exploitatie van winkelformules zou worden afgebouwd.
Vanuit de vakbonden en linkse politieke partijen was ironisch genoeg kritiek op het drastisch terugschroeven van de commerciële ambities van NS: het staatsbedrijf zou daardoor zichzelf verzwakken. De realiteit is echter dat NS simpelweg geen andere keuze had, en dat zij met de gekozen nieuwe strategie nog relatief goed zou wegkomen. Immers, de NS zou het winstgevende hoofdrailnet mogen blijven exploiteren en behield zelf de regie in het terugschroeven van haar commerciële ambities.
Nu het OM aan strafrechtelijke vervolging lijkt NS de dans echter tóch niet te kunnen ontspringen. Het vervolgen van de vijf bestuurders is met name vervelend voor de reputatie en de betrokken oud-bestuurders zelf, aangezien de media over het algemeen smullen van frauderende topmensen die door de mand vallen. Maar voor NS is veel vervelender dat zij ook zélf, als bedrijf, strafrechtelijk vervolgd voor omkoping wordt. Als een veroordeling volgt doet zich de situatie van artikel 2.86 en 2.87 Aanbestedingswet voor: wanneer een bedrijf zich schuldig maakt aan ernstige fouten zoals omkoping, fraude en valsheid in geschrifte, dient het bedrijf te worden uitgesloten van alle aanbestedingen.
Doordat niet Abellio of Qbuzz, maar moederbedrijf NS strafrechtelijk vervolgd wordt, kan dit ernstige consequenties hebben. Niet alleen Qbuzz en Abellio Nederland worden nu door de fraude “besmet”, maar de gehele NS-Groep. Dat betekent dat na een veroordeling NS zélf niet meer mag meedingen bij aanbestedingen. De NS mag derhalve nog haar handen dichtknijpen dat haar winstgevende hoofdrailnet-concessie voorlopig niet wordt aanbesteed, want de kans was anders groot geweest dat NS zelf niet eens zou kunnen meedingen. Dat zou dan feitelijk het einde van de NS inluiden.
Gezien de ernstige consequenties die een veroordeling voor NS heeft, ligt het in de lijn der verwachting dat NS er alles aan zal doen om een veroordeling te voorkomen. Het is een existentiële kwestie voor het staatsbedrijf. NS zal daarom elk schikkingsvoorstel accepteren, ongeacht de prijs. Al zou NS een miljardenboete moeten betalen. Een schikking is immers geen veroordeling. Bovendien, de NS is toch 100% eigendom van de Nederlandse Staat, dus wanneer de NS een boete aan de Staat moet betalen is dit feitelijk een vestzak-broekzakconstructie.
Het Openbaar Ministerie zet bij NS het spreekwoordelijke pistool op de borst, maar het is niet uitgesloten dat het bedrijf alsnog dankzij een schikking met de schrik vrij kan komen.